Aklın Tutulması ve Geri Dönüşü

Martin Jay, bu kitabında, iki bin yıllık düşünce tarihi boyunca “akıl” kavramı etrafında dönen tartışmalara, kavramın iç içe geçseler de birbiriyle tam olarak uyuşmayan anlamlarına ve aklın krize girdiği, eleştirildiği, savunulduğu dönemlere odaklanıyor.

Antik Yunanlardan Kant, Hegel ve Marx’a uzanan Batılı kanonun konuya değgin yaklaşımlarını serimleyen yazar, aklın uğradığı tutulmanın ardından Frankfurt Okulu’nun önde gelen kuramcılarının—Horkheimer, Marcuse, Adorno ve özel-likle Habermas’ın—hayata geçirilebilir bir akıl kavramını ayakta tutma arayışlarını etraflıca ele alıyor. Bu okulun ilk kuşak kuramcıları, modern dünyada aklın zayıflaması ve salt araçsal bir rasyonelliğe dönüşmesi karşısında umutsuzluğa kapılmış-lardır: Akıl gündelik yaşamda önemli bir yere sahip olan değerlerden ve normlardan koparak bir hesaplama tekniğine dönüştükçe, alınan kararlarda titiz bir düşünme etkinliği değil duygular ve arzular belirleyici olmaktadır—yirminci yüzyılda faşist hareketlerin benimsediği bir düşünme biçimidir bu.

Aynı anda hem felsefi bir kavram, hem bir eleştiri zemini, hem de insan özgürleşiminin bir normu olarak savunula-bilecek daha sağlıklı bir akıl düşüncesi tasavvur edilebilir mi? Martin Jay, ikinci kuşak Frankfurt Okulu kuramcısı Habermas’ın bu soruya cevap olarak önerdiği iletişimsel rasyonellik kavra-mını inceliyor, düşünürün konuyla ilgili çalışmalarına yönelik olumlu ve olumsuz görüşleri ayrıntılı bir biçimde tartışıyor.